Xác minh nguồn gốc xuất xứ của gỗ xuất khẩu: Thực trạng và giải pháp

Trước những vướng mắc của một số doanh nghiệp trong ngành chế biến và xuất khẩu gỗ về hồ sơ nguồn gốc gỗ khi xuất khẩu trong thời gian gần đây, hãy cùng AMC Việt Nam tìm hiểu để hiểu thêm về vấn đề này.

I. Thực trạng xác minh nguồn gốc gỗ xuất khẩu

Ngành công nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ đang đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, với kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 14-15 tỷ USD mỗi năm. Các thị trường xuất khẩu chính như Mỹ, EU, Nhật Bản và Hàn Quốc ngày càng đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về chứng minh nguồn gốc gỗ hợp pháp. Điều này được thể hiện qua việc Việt Nam đã ký kết Hiệp định VPA/FLEGT với EU và phải tuân thủ Đạo luật Lacey của Mỹ. Để đáp ứng các yêu cầu này, Việt Nam đã xây dựng Hệ thống VNTLAS và ban hành Nghị định 102/2020/NĐ-CP, tạo khung pháp lý cho việc quản lý và chứng nhận xuất xứ gỗ. Tuy nhiên, việc thực thi các quy định này trong thực tế vẫn còn nhiều thách thức.

II. Khó khăn trong việc chứng minh nguồn gốc

1. Vấn đề hồ sơ và chứng từ

Một trong những thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp gặp phải là việc đảm bảo tính liên tục trong chuỗi hồ sơ chứng từ nguồn gốc gỗ. Các doanh nghiệp thường phải đối mặt với tình trạng thiếu đồng bộ giữa các khâu trong chuỗi cung ứng, từ khai thác đến chế biến và xuất khẩu. Ví dụ, một container gỗ nhập khẩu có thể có đầy đủ hồ sơ hải quan, nhưng lại thiếu giấy chứng nhận khai thác từ nước xuất xứ. Điều này tạo ra những khoảng trống trong việc chứng minh tính hợp pháp của nguồn gỗ, gây khó khăn cho doanh nghiệp khi xuất khẩu sản phẩm.

2. Năng lực doanh nghiệp

Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, đang đối mặt với thách thức về nguồn lực để đáp ứng yêu cầu xác minh nguồn gốc gỗ. Nhiều doanh nghiệp thiếu nhân sự chuyên trách có kiến thức về pháp lý và quy trình xác minh nguồn gốc. Chi phí để duy trì hệ thống quản lý và tuân thủ các quy định cũng tạo áp lực lớn cho doanh nghiệp. Chẳng hạn, một doanh nghiệp nhỏ có thể phải chi trả hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho việc thuê tư vấn và xây dựng hệ thống quản lý nguồn gốc gỗ.

3. Nguyên nhân cốt lõi

Nguyên nhân chính của những khó khăn trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp lý và quản lý. Việc chưa có cơ sở dữ liệu tập trung về nguồn gốc gỗ khiến việc truy xuất và xác minh trở nên phức tạp. Năng lực của cơ quan quản lý còn hạn chế trong việc kiểm tra và giám sát. Ví dụ cụ thể là sự chồng chéo trong thẩm quyền kiểm tra giữa các cơ quan hải quan, kiểm lâm và quản lý thị trường, dẫn đến việc doanh nghiệp phải làm việc với nhiều đầu mối khác nhau.

4. Hậu quả

Những khó khăn trong việc xác minh nguồn gốc gỗ đã tạo ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho ngành. Doanh nghiệp có thể mất cơ hội xuất khẩu khi không đáp ứng được yêu cầu về chứng minh nguồn gốc. Chi phí sản xuất tăng cao do phải đầu tư cho hệ thống quản lý và chứng nhận. Các thủ tục kiểm tra, chứng minh nguồn gốc phức tạp khi thông quan cũng gây ra nhiều chi phí phát sinh tại cảng như phí kho bãi, nghiêm trọng hơn có thể ảnh hưởng đến lịch giao hàng làm mất uy tín với khách hàng. Đơn cử như trường hợp một số doanh nghiệp đã phải từ chối đơn hàng lớn từ thị trường EU vì không thể cung cấp đầy đủ hồ sơ chứng minh nguồn gốc gỗ theo yêu cầu của FLEGT.

III. Đề xuất giải pháp

1. Giải pháp cho doanh nghiệp

Để khắc phục những khó khăn hiện tại, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng hệ thống quản lý nguồn gốc gỗ nội bộ hiệu quả. Điều này bao gồm việc đào tạo đội ngũ nhân viên chuyên trách và ứng dụng công nghệ trong quản lý chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp nên tăng cường hợp tác với các đối tác trong chuỗi cung ứng để đảm bảo tính liên tục của hồ sơ. Ví dụ, một số doanh nghiệp đã thành công trong việc áp dụng phần mềm quản lý chuỗi hành trình sản phẩm, giúp theo dõi nguồn gốc gỗ từ rừng đến sản phẩm cuối cùng.

2. Giải pháp từ cơ quan nhà nước

Nhà nước cần đẩy mạnh việc hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nguồn gốc gỗ. Việc đơn giản hóa thủ tục hành chính và tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý là những việc làm cấp thiết. Các cơ quan chức năng cần hỗ trợ doanh nghiệp về kỹ thuật và thông tin, đồng thời đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Một ví dụ điển hình là việc triển khai hệ thống một cửa điện tử trong thông quan hàng hóa, giúp rút ngắn thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.

3. Giải pháp công nghệ

Công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc cải thiện hiệu quả xác minh nguồn gốc gỗ. Việc ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc có thể đảm bảo tính minh bạch và không thể thay đổi của dữ liệu. Xây dựng nền tảng số quản lý chuỗi cung ứng sẽ giúp kết nối các bên liên quan và tự động hóa quy trình xác minh. Một số doanh nghiệp tiên phong đã thử nghiệm thành công việc sử dụng mã QR và blockchain để theo dõi hành trình sản phẩm, từ đó tạo niềm tin cho khách hàng về nguồn gốc sản phẩm.

IV. Kết luận

Xác minh nguồn gốc gỗ xuất khẩu là một yêu cầu tất yếu trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng. Việc giải quyết các thách thức hiện tại đòi hỏi sự nỗ lực và phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước. Giải pháp công nghệ, đặc biệt là blockchain và nền tảng số, sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch hóa thông tin. Để đạt được mục tiêu này, cần có một lộ trình thực hiện phù hợp, có tính đến điều kiện và năng lực của các bên liên quan.